لایحه بودجه ۱۴۰۲ کل کشور که بعد از یک ماه تأخیر از سوی دولت به مجلس ارائه شد، هم‌اکنون در کمیسیون تلفیق بودجه در مجلس تصویب شده و در روز یکشنبه ۲ بهمن کلیات آن به رأی نمایندگان گذاشته میشود.
از ویژگی‌های لایحه بودجه این است که درآمدهای مالیاتی در سال آینده نسبت به سال جاری ۴۰ درصد رشد می‌کند و سهم مالیات از درآمدهای دولت به ۸۵ درصد می‌رسد. در عین حال مقامات دولتی می‌گویند، دولت قصد ندارد فشاری بر مالیات‌دهندگان کنونی وارد کند و یا نرخ مالیاتی را ا فزایش دهد، بلکه از طریق شناسایی پایه‌های جدید مالیاتی می‌خواهد درآمد مالیات را اضافه کند و همچنین برای تشویق دولت مالیات شرکت‌های تولیدی را سال آینده نسبت به سال جاری ۷ واحد درصد کاهش دهد. همچنین درآمد مالیاتی تا سقف ۷ میلیون تومان در ماه یا ۸۴ میلیون تومان در سال معاف از مالیات خواهد بود.
یکی از ابتکارات لایحه بودجه سال آینده این است که بودجه‌های عمرانی در استان‌ها براساس اقلیم هر استان و توان انجام کار عمرانی پرداخت خواهد شد، به گونه‌ای که در استان‌های سردسیر در ماه‌های گرم بودجه عمرانی بیشتری اختصاص می‌یابد تا طرح‌ها به موقع اجرا و به بهره‌برداری برسد. همچنین اولویت دولت اتمام طرح‌های با پیشرفت فیزیکی بالا و اولویت‌دار در هر استان است و دولت حدالامکان از شروع طرح‌های جدید به جز مواقع اضطراری خودداری می‌کند.
در این زمینه خبرنگار فارس با علی درویشی رئیس گروه نظام‌های برنامه‌ریزی و بودجه و مدل‌سازی مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری مصاحبه‌ای انجام داده است که در زیر میآید:
فارس: مهم‌ترین رویکرد لایحه بودجه سال آینده چیست؟
لایحه بودجه دو رکن اساسی دارد که یکی منابع و یکی مصارف است. در حوزه منابع بعد از مشخص شدن اینکه دولت می‌خواهد چه کار کند و مجموعه مصارف چقدر است برآورد منابع را برنامه‌ریزی می‌کند. منابع عمدتاً از درآمدهای دولت است که ۸۵ درصد آن محل مالیات تأمین میشود. بخش دیگر درآمدها واگذاری‌های دارایی‌های سرمایه‌ای (فروش نفت و گاز) است که حجم عمده آن را تشکیل می‌دهد و سومین بخش هم واگذاری دارایی‌های مالی است که بخش عمده آن انتشار اوراق و ایجاد بدهی برای آینده است. ۸۵ درصد درآمد دولت از مالیات است که دولت در حوزه منابع سال آینده ۹۷۸ هزار میلیارد تومان (همت) درآمد پیش‌بینی کرده است که از این رقم ۸۲۴ هزار میلیارد تومان از محل مالیات و ۷۱۱ هزار میلیارد تومان از محل واگذاری درآمد دارایی سرمایه‌ای نفت و گاز و ۲۹۴ هزار میلیارد تومان واگذاری دارایی مالی است.
* ۸۵ درصد درآمد دولت از مالیات تامین میشود
اگر درآمد مالیاتی را تقسیم بر کل درآمد ۹۷۸ همتی دولت کنیم ۸۵ درصد از درآمدها را شامل میشود. در سال جاری درآمدهای مالیاتی ۵۶۱ همت بود که این رقم برای سال آینده به ۸۲۶ همت افزایش می‌یابد یعنی ۴۰ درصد افزایش درآمد مالیاتی خواهیم داشت.
فارس: از یک طرف طبق گفته کارشناسان اقتصادی کشور با رکود همراه است از طرف تورم ۴۰ درصدی روی داده است آیا دولت می‌خواهد افزایش درآمد مالیاتی را با فشار مالیاتی به فعالان اقتصادی جبران کند یا راه دیگری در پیش دارد؟
نسبت درآمدهای دولت از مالیات یا سهم مالیات از بودجه عمومی ۳۸ درصد است و در سرجمع منابع دولت در سال آینده ۲ هزار و ۱۶۴ همت خواهد بود. درآمد مالیاتی ۸۲۶ همت است که از تقسیم این رقم نسبت ۳۸ درصدی درآمد مالیاتی به دست میآید. قرار است اتکای بودجه به نفت کاهش پیدا کند. سهم نفت ۷۱۱ همت است که به نام واگذاری دارایی سرمایه‌ای در لایحه ذکر شده است. همچنین ۶۰۳ همت از محل فروش نفت پیش‌بینی شده است و بخواهیم سهم نفت را که ۶۰۳ همت از رقم ۲هزار و ۱۶۴ همت در نظر بگیریم ۲۸ درصد میشود. یعنی سهم مالیات ۳۸ درصد و سهم نفت از بودجه ۲۸ درصد است و بقیه ارقام مربوط به واگذاری دارایی سرمایه‌ای و مالی است.
* بودجه عمرانی سال آینده ۳۲۷ هزار میلیارد تومان
دولت با وصول ۲ هزار و ۱۶۴ همت می‌خواهد هزار و ۵۵۴ همت را صرف هزینه‌های جاری شامل یارانه‌های نقدی، حقوق کارکنان و امور رفاهی کارمندان کند و ۳۲۷ همت هم صرف کارهای عمرانی خواهد شد. ۲۰۱ همت هم صرف پرداخت بدهی قبلی سررسیده شده میشود. دولت ۲ هزار ۱۶۴ همت منابع و همین رقم مصارف دارد. در سال ۱۴۰۱ رقم مالیات ۵۶۱ همت بوده، اما در سال آینده این رقم به ۸۲۶ همت افزایش می‌یابد. ممکن است دغدغه کارمندان و افرادی که حقوق ثابت می‌گیرند چه در بخش دولتی و چه در بخش خصوصی این است، آیا قرار است فشار مالیاتی به آنها وارد شود یا اینکه بخش خصوصی می‌گوید، دولت می‌خواهد اتکا به نفت را کاهش دهد و به مالیات نیاز دارد آیا فشار مالیاتی وارد میشود. در این زمینه دو بحث کلی وجود دارد یکی پایه‌های مالیاتی و دیگری نرخ مالیات؛ دولت نرخ مالیات را افزایش نداده است بلکه درصدد است با جلوگیری از فرار مالیاتی و تعریف و شناسایی پایه‌های جدید مالیاتی درآمد خود را بیشتر کند.
* تورم از عوامل افزایش درآمد مالیاتی
نکته دوم به لحاظ تورم ایجاد شده و بهای کالا و خدمات که افزایش می‌یابد مالیات ۹ درصد ارزش افزوده وقتی می‌خواهد از کالاها بگیرد چون قیمت کالاها افزایش می‌یابد رقم آن نیز بیشتر میشود. بنابراین بحث این است که دغدغه‌ای برای فعالان اقتصادی که می‌گویند رکود اقتصادی وجود دارد و چرا باید دولت مالیات بیشتری بگیرد، باید گفت قشر حقوق بگیر از ۸۲۶ همت در لایحه بودجه فقط ۳٫۷ درصد از این مالیات را تأمین می‌کند. همچنین مالیات کارکنان بخش خصوصی هم ۴٫۷ درصد و مالیات مشاغل و اصناف ۵ درصد است و سرجمع مالیات کارمندان حقوق‌بگیر دولت و شرکت‌های خصوصی و اصناف و مشاغل ۱۳ درصد از کل مالیات است، آیا این رقم ناچیز از کل منابع مالیاتی را می‌توان گفت فشاری بر آنها وارد میشود.
فارس: به هر حال این رقم اندک ۳٫۷ درصدی از مالیات (کارمندان) زبان دارند و اعتراض می‌کنند، اما سایر تولیدکنندگان سخنگویی ندارند.
سؤال این است که آیا از کارمند دولت قرار است با نرخ بیشتری مالیات گرفته شود که پاسخ خیر است؛ نرخ همان ۱۰ درصد است و از طرفی حقوق و مزایا تا ۷ میلیون تومان در ماه معاف از مالیات است. سال جاری تا ۵٫۶ میلیون تومان معاف بود محدوده معافیت و هم حداقل حقوق را ۲۰ درصد بالا برده‌اند. بنابراین فشاری به کارمندان وارد نمی‌شود. کسانیکه زیر حداقل حقوق یعنی ۷ میلیون تومان بگیرند معاف از مالیات هستند.
* کاهش ۷ واحد درصد مالیات بر بنگاه‌های تولیدی
همچنین در بخش فعالان اقتصادی هم دولت نرخ را کم کرده مالیات عملکرد بنگاه‌های تولیدی ۷ واحد درصد کاهش یافته مثلاً بنگاهی که قبلاً ۲۰ درصد مالیات می‌داد، سال آینده ۱۳ درصد مالیات می‌دهد و این برای تشویق تولید در بنگاه‌های تولیدی است و این کاهش ۷ درصدی برای همه گروه‌ها و پایه‌های مالیاتی در بخش تولید است.
فارس: آیا کاهش ۷ واحد درصدی مالیات برای همه تولیدکنندگان بزرگ و کوچک است؟
دولت سقف معافیت مالیات را بالا برده است. نرخ را نه تنها اضافه نکرده بلکه ۷ واحد درصد برای همه رده‌های درآمدی در مالیات تولید کاهش داده است. یعنی نرخ مالیات فعال اقتصادی تغییر نمی‌کند. اگر درآمد بیشتری داشت با همان نرخ قبلی مالیات می‌دهد و چه بسا در حوزه تولید ۷ واحد درصد هم نسبت به سال ۱۴۰۱ مالیات کمتری می‌دهد.
فارس:رویکرد دولت در درآمدهای ثابت و پایدار به چه سمتی است؟
* سررسید ۲۰۱ هزار میلیارد تومان اوراق در سال آینده
در این سال‌ها درآمدهای نفتی دچار مشکل شد و درآمدی که قرار بود از محل نفت به دست آید از طریق انتشار و فروش اوراق مشارکت جبران شد. اوراق مشارکت در سال جاری ۲۰۱ همت از اوراق سررسید شده سالهای قبل توسط دولت تسویه میشود و این اجباری است که دولت نمی‌تواند از آن شانه خالی کند. در سالهای برای جبران کاهش درآمد نفتی از طریق انتشار اوراق درآمد کسب می‌کرد، اما دولت از سال قبل دنبال این است که خلق بدهی جدی را متوقف کند و برای سالهای آینده بدهی ایجاد نکند. لذا از طریق تأمین منابع مالی پایدار یعنی مالیات‌ها جبران می‌کند و دولت می‌داند ممکن است درآمدهای نفتی دارای مشکلاتی باشد. در نتیجه مقداری هم انتشار اوراق را برای سال آینده پیش‌بینی کرده، اما سهم آن از درآمد بودجه کاهش یافته در سالهای قبل سهم اوراق ۵۰ درصد بود، سال ۹۹ به ۳٫۶ درصد، سال ۱۴۰۰ به ۳۳٫۵ درصد و سال جاری به ۱۲٫۶ درصد رسیده یعنی یک سوم شده است. دولت به جای اینکه درآمد سال آینده را پیش‌خور کند به مالیات‌ها روی آورده که آن را جبران کند.
فارس: آیا دولت امسال ۲ میلیون مؤدی جدید شناسایی کرده آیا این روند شناسایی مؤدیان جدید با این سرعت می‌تواند ادامه یابد؟
* تعریف شناسای یکتای پرداخت برای افراد
من خوش‌بین هستم، چون حجم فرار مالیاتی آنقدر بالا است اگر سازمان مالیاتی برنامه منسجمی داشته باشد، بدون فشاری به اقشار فعلی مالیات‌دهنده تا چندین برابر می‌تواند درآمد مالیات را افزایش دهد. باید سازمان مالیاتی به بانک‌های اطلاعاتی مرتبط شود. حساب‌های بانکی، بانک اطلاعاتی خودرو، مسکن، مبادلات پولی، ارزی که در برنامه وزارت اقتصاد قرار دارد باید با شناسه یکتای پرداخت برای ایرانیان متصل شود. شناسای یکتای پرداخت برای تمام پرداخـ‌ت‌های یک فرد به کد ملی متصل شود تا قابل رصد شود با یان کار مبادلات پولی شفاف میشود.
همان طور که برای کارکنان دولت مبنا را این گونه تعریف کرده‌اند که درآمد تا سقف ۸۴ میلیون در سال یا ۷ میلیون تومان در ماه معاف از مالیات است و درآمد از ۸۴ میلیون تا ۱۶۸ میلیون با نرخ ۱۰ درصد مالیات می‌دهد و مابقی درآمدها را با نرخ بیشتر ۱۵ و ۲۰ درصد دریافت خواهد کرد. یعنی کل پرداخت‌های یک فرد شفاف شود و همه پرداخت‌ها به کد ملی متصل شود یکسری افرادی که پرداخت‌های جداگانه‌ای دارند، اگر قرار باشد که هر پرداخت زیر سقف معافیت مالیاتی قرار گیرد مالیات نمی‌دهد و یا اینکه حداکثر ۱۰ درصد مالیات می‌دهد اما اگر همه پرداخت‌ها به کد یکتای شناسایی متصل شود نرخ آن هم افزایش خواهد یافت. پیش از این امکان تجمیع ورودی به حساب‌های یک فرد وجود نداشت، اما از سال آینده دولت می‌خواهده این تجمیع را انجام دهد. مثلاً فردی که علاوه بر حقوق دولتی درآمدهای متفرقه دارد که آن درآمدها تا سقف ۱۰ درصد مالیات می‌دهد اما اگر سرجمع درآمدها بیش از ۲۷۶ میلیون تومان شود باید ۲۰ درصد مالیات بدهد. در حالیکه تاکنون اگر این ۲۷۶ میلیون از چهار منبع می‌آمد با نرخ ۱۰ درصد محاسبه می‌شد اما اگر همه اینها به شناسه یکتا متصل شوند باید با نرخ ۲۰ درصد مالیات بدهد یعنی با رصد کردن جریان‌های مالی برای هر فرد حقیقی و حقوقی می‌توان مأخذی برای شناسایی پایه‌های جدیدی مالیاتی ایجاد کرد بدون اینکه نرخ تغییر کند.
فارس: سامانه یکتا فقط برای افراد حقیقی و یا اشخاص حقوقی و شرکت‌ها هم اعمال میشود؟
سازمان امور مالیاتی باید بگوید برای راه‌اندازی سامانه یکتای افراد حقیقی و اشخاص حقوقی چقدر زمان می‌برد آیا قوانین خاص می‌خواهد، آیا با بازنگری اطلاعات جوابگوی این نیاز است و آیا رویه حسابداری باید تغییر کند.
فارس: آیا به موازات تلاش برای افزایش درآمدهای دولت در جهت کاهش هزینه و صرفه‌جویی هم کوششی صورت می‌گیرد؟
هزینه‌های دولت سه قسمت دارد؛ یک قسمت اجتناب ناپذیر است مثلاً اوراقی که سال ۱۴۰۲ سررسید میشود ۲۰۱ همت است که نمی‌توان از آن عدول کرد و باید دولت آن را ت أمین کند چون اوراق را دست ذی‌نفعان داده و ا لان باید بپردازد. دو قسمت دیگر هم دولت می‌تواند برنامه داشته باشد یکی مجموع هزینه‌ةای دولت است که عمدتاً هزینه جاری اداری است که هزینه جاری در سال آینده ۱۴۵۴ میلیارد تومان است که بخش عمده آن پرداخت حقوق و مزایای کارکنان است و یک بخش هم یارانه و کمک بلاعوض دولت است.
اگر دولت بخواهد از حقوق پرسنل کم کند با توجه به تورم قدرت خرید و درآمد آنها کاهش می‌یابد در حالی که سال به سال است به اندازه تورم حقوق کارکنان را اضافه کند تا قدرت خرید آنها ترمیم شود.
* نرخ تورم ۴۰ درصد، رشد حقوق کارمندان ۲۰ درصد
دولت اگر بخواهد هزینه‌های خود را کنترل کند که منجر به تورم نشود معمولاً افزایش حقوق را کمتر از تورم در نظر می‌گیرد برای سال آینده گرچه تورم کنونی ۴۰ درصد است، اما حقوق کارمندان برای سال آینده ۲۰ درصد افزایش می‌یابد. تورم امسال حدود ۴۵ درصد است حقوق پرسنل با ۲۰ درصد افزایش همراه میشود و دولت نمی‌خواهد به تورم دامن بزند. بنابراین دولت بخش اول هزینه‌های خود یعنی اوراق سررسید شده را نمی‌تواند کم کند فقط در یک قسمت می‌تواند هزینه‌ها را کم کند و آن بودجه تملک دارایی سرمایه‌ای یا همان بودجه عمرانی است که سال آینده ۳۲۷ همت در نظر گرفته شده است. در نتیجه اعتباری که به طرح‌های عمرانی اختصاص می‌یابد را کم می‌کند اگر تأخیر در طرح‌های عمرانی صورت گیرد هم اختلاف در خدمات است و هم اینکه موکول کردن طرح عمرانی به سال آینده هزینه‌های بیشتری در بر دارد. بنابراین دولت گاهی ناگزیر است طرح‌های عمرانی را تأمین مالی کند.
* اجازه به دستگاههای اجرایی برای فروش اموال مازاد و تکمیل طرح عمرانی
دولت در بخش مصارف به حداقل موارد بسنده می‌کند و ناگزیر باید روی منابع برای خلق درآمد کمک کند. در بخش مالیات می‌تواند نقش مهمی ایفا کند و از فرار مالیاتی جلوگیری کند. همچنین در بخش مدیریت دارایی دستگاههای اجرایی هم می‌تواند کمک کند. مدیریت دارایی یعنی سازوکاری برای دستگاههای اجرایی ایجد شود و اموال مازاد دستگاهها را بفروشند و صرف تکمیل طرح‌های آن دستگاه اداری کنند. از طرفی برخی دارایی‌ها را می‌تواند به اشتراک بگذارد و پروژه جدیدی تعریف نشود. مثلاً امکان ورزشی و رفاهی و سالن‌های چند منظوره، مجتمع‌های فرهنگی را به طور مشترک بین دستگاههای اداری استفاده کند یا از طریق واگذاری به بخش خصوصی در راستای وظایف دستگاه خدماتی که به مردم می‌دهند بخش خصوصی نقش داشته باشد و درآمد کسب کند و اماکن فرهنگی، ورزشی، آموزشی در اختیار بخش خصوصی به صورت اجاره قرار دهد و خدمات را با نرخ دولتی به مردم ارائه کند و حتی در حوزه بهداشتی هم تجربه داشته‌ایم که می‌تواند با کمک بخش خصوصی به مردم ارائه شود.
فارس: آیا دولت برای سال آینده پروژه‌های جدید عمرانی تعریف کرده است یا اینکه تأکید بر پروژه‌های با پیشرفت فیزیکی بالا دارد؟
تأکید اصلی طی سالهای اخیر این است که پروژه جدید عمرانی شروع نشود، مگر اینکه خیلی اضطرار داشته باشد و تأکید بر روی پروژه‌هایی است که پیشرفت فیزیکی بیشتری دارد. این پیشرفت در یکجا می‌تواند ۸۰ درصد و در جای دیگر ۶۰ درصد باشد یعنی درصد ملاک کار نیست بلکه نیاز استان و شرایط پروژه ملاک است. پروژه‌هایی که با منابع موجود می‌توانند به بهره‌برداری برسند یا اینکه پروژه‌هایی که در سفر رئیس جمهور مطرح شده و منطبق با نیاز استان است در اولویت قرار دارد.
فارس: امسال چقدر بودجه عمرانی محقق شده است؟
امسال بیش از ۴۰ درصد بودجه عمرانی محقق شده است.
فارس: در برخی جاها به اسم پروژه عمرانی اعتبارات صرف پرداخت حقوق شرکت‌ها میشود؟
دولت وقتی پرداخت عمرانی می‌کند دستگاههای اجرایی حق ندارند آن بودجه را صرف حقوق پرسنلی کنند و این به استناد قانون هیچ دستگاه اجرایی مجاز نیست، اعتبار عمرانی را برای هزینه‌های جاری اختصاص دهد چون ذی‌حساب‌ها کنترل می‌کنند، اما در موافقتنامه پروژه‌های عمرانی اعتبار خاصی برای حقوق ناظران در طرح‌های عمرانی پیش‌بینی شده است، چون دولت نیروی مهندس متخصص بر سر پروژه‌های بزرگ مانند سد، نیروگاه، اتوبان، جاده و یا آب شیرین کن ندارد بنابراین لازم است دستگاه اجرایی نظارت کند لذا نیروهای متخصص برای نظارت بر پروژه‌های خاص به کار می‌گیرد که بعد از اتمام پروژه هم اعتبار آن نیرو با دستگاه اجرایی قطع میشود و بودجه نظارت آن متخصص در پروژه عمرانی تعریف شده است، یعنی سالانه بخشی از بودجه عمرانی صرف هزینه نظارت فنی بر پروژه میشود و ناظر بیرونی است و این کاملاً قانونی پرداخت میشود. حقوق این ناظران مانند کارکنان دولت به صورت ماهانه پرداخت میشود. مثل کارکنان راهداری که عمده نیروهای راهداری از محل بودجه طرح‌های عمرانی راهداری استفاده می‌کنند و آنها دائم در جاده‌ها حضور دارند.
فارس: گفته میشود نمایندگان مجلس طرحی دادند که نیروهای شرکتی دستگاهها به استخدام دولت درآید آیا این باعث افزایش هزینه دولت میشود؟
ما با ساماندهی کارکنان دولت می‌خواهیم هزینه را کم کنیم و هزینه آنها زیاد نمی‌شود. در حال حاضر افرادی که با دستگاههای دولتی کار می‌کنند، برخی رابطه استخدامی دارند یعنی نیروی رسمی، پیمانی یا قرارداد کار معین هستند. برخی هم به صورت نیروی شرکتی خدماتی ارائه می‌کنند که دولت پولی را که به شرکت می‌دهد بخشی از آن صرف مالیات و یا هزینه بیمه میشود و بخشی به حقوق کارمند شرکتی اختصاص می‌یابد. بنابراین اگر شرکت را به عنوان واسط حذف کنیم پول بیشتری نصیب کارمند شرکتی میشود و این افراد سالیان سال در بدنه دستگاههای اجرایی مشغول کار هستند و قرار نیست افراد جدیدی به دولت اضافه شود. برخی از این افراد بالای ۲۰ سال سابقه دارند، اما با واسطه شرکت‌ها بوده‌اند الان قرار است واسطه‌ها حذف شود و به این طریق انگیزه شغلی افراد بهتر میشود و مجموعه هزینه دولت را هم کاهش می‌دهد چون واسطه حذف شده و از طرفی اگر دولت از کارکرد برخی افراد ناراضی باشد می‌تواند جایگزین کند و اگر فرد بخواهد به استخدام دولت درآید باید سامانه ارزیابی و گزینش را بگذراند بنابراین نباید بهره‌وری کاهش پیدا کند. در حال حاضر هم نیروهای شرکتی در دستگاه اجرایی حضور دارند و خود را به دولت متصل می‌دانند هرچند واسطه‌ای به نام شرکت وجود دارد اما با ساماندهی آن باید طوری رفتار شود که آسیبی به بهره‌وری وارد نشود و پالایشی در نیروها صورت گیرد. البته باید این طرح در مجلس تصویب و تبدیل به قانون شود.
فارس: چقدر از درآمد بودجه پایدار است؟
درآمد پایدار به درآمدهای مالیاتی گفته میشود که وقتی دولت به عملکردها نگاه می‌کند آن درآمد محقق میشود. امسال تاکنون معادل درآمد مصوب مالیاتی محقق شده است، اما در درآمد نفتی بستگی به شرایط تحریم‌ها دارد که سال آینده چقدر بتوانیم نفت صادر کنیم و قیمت نفت چقدر باشد و انتقال پول به داخل کشور چگونه باشد. اگر هر یک از این موارد دچار مشکل شوند درآمد نفت پایدار نمی‌شود.
مهم‌ترین ویژگی‌های بودجه سال آینده چیست؟
اولاً باید ساختار بودجه اصلاح شود و سازمان برنامه و بودجه کارش را شروع کرده شامل انضباط بخشی به قواعد بودجه، انسجام بخشی و تغییر رویکردها است. گامی که سازمان برنامه شروع کرده این است که کلیه جریان‌های مالی از مبدأ تا ذی‌نفع نهایی رصد شود و این اقدام مثبتی است که حساب‌های تمام دستگاههای اجرایی در بانک مرکزی به حساب خزانه انجام شود و پرداخت‌ها به صورت آنلاین باشد. صدور چک از دستگاههای اجرایی حذف میشود و به جای آن حواله الکترونیکی رایج شده و پرداخت به ذی‌نفع انجام میشود و اینها اتفاقات خوبی است. در گام بعدی باید تصویب شفاف از بودجه ارائه کنیم. برخی دستگاههای اجرایی اعتباراتی دریافت می‌کنند و پولی بین وظایف دستگاهها وجود دارد که باید دقیق شود. در گام بعدی بین برنامه‌های پنج ساله توسعه و بودجه ارتباط مستقیم برقرار شود و هر دستگاه اجرایی برای تحقق هدف برنامه درخواست بودجه بدهد نه اینکه برمبنای بودجه سال قبل و تورم تقاضای بودجه کند. پاسخگویی به نظام بودجه‌ریزی باید افزایش دهیم سازمان برنامه مشخص می‌کند برای چه هدفی و چقدر اعتبار می‌خواهد. دستگاه اجرایی باید پاسخ دهد با این پولی که گرفته تا چه میزان از برنامه را محقق می‌کند. در واقع تا حدی بودجه عملیاتی را پیگیری می‌کنیم و باید بودجه عملیاتی صددرصد اجرا شود.
فارس: برخی مدیران در ماه‌های آخر سال برای اینکه بودجه‌‌شان قطع نشود هزینه‌تراشی می‌کنند چگونه با آن مقابله می‌کنید؟
* دستگاهها هزینه تراشی نمی‌کنند
این گونه نیست که هزینه‌تراشی شود البته چون هزینه‌ها را از قبل ارائه کرده مشخص است اما نمی‌تواند هزینه را جای دیگر ببرد در حالیکه درآمدها با تدریج حاصل میشود و آخر سال با تخصیص سازمان برنامه منابع ارتقا می‌یابد. در برخی نقاط کشور امکان هزینه‌کرد به خاطر اقلیم سرد در پایان سال فراهم نیست. در بودجه‌های عمرانی معمولاً عملیات اجرایی با چهار ماه تأخیر انجام میشود. اگر بخواهیم سریع راه‌اندازی کنیم ممکن است کیفیت پروژه افت کند. در سالهای اخیر درخواست تمدید مهلت هزینه‌کرد بودجه‌های عمرانی ارائه می‌شد. اعتبارات عمرانی به طور طبیعی تا پایان تیرماه سال بعد فرصت دارد که اکنون تا پایان شهریور مهلت هزینه‌کرد دارند. یکی از مواردی که می‌تواند کمک کند و امسال در دستور کار سازمان برنامه و وزارت اقتصاد قرار گرفته صدور اوراق (درون‌سالی یا ریپو) است. اوراق درون‌سالی به این معنا است که همه دستگاهها در دی، بهمن و اسفند تخصیص اعتبار می‌خواهند اما در استان‌هایی مانند اردبیل، کردستان و یا خراسان به دلیل اقلیم سرد امکان عملیات اجرایی وجود ندارد پس می‌توانیم بگوییم در استان‌های سردسیر در ماه‌های خرداد تا شهریور تخصیص بیشتری بگیرند و به تدریج تخصیص‌های آخر سال جایگزین آن شوند. یعنی براساس اقلیم هر استان تخصیص اعتبار صورت گیرد تا کار پروژه عمرانی در موقع مناسب انجام شود و تخصیص‌ها به تدریج انجام شود. مثلاً می‌توان در زمستان استان‌هایی مانند بوشهر، هرمزگان و یا سیستان و بلوچستان را انجام دهیم و این قابلیت به وزارت اقتصاد اجازه می‌دهد منابعی که هنوز وصول نشده را در زمان مناسب در اختیار طرح‌های عمرانی قرار دهیم تا در فصل سرد سال به مشکل برنخوریم. با این ابتکار هم می‌توانیم پروژه‌ها را در موقع مناسب اجرا کنیم و هم تخصیص‌های اعتبار عمرانی را به تدریج انجام دهیم. یعنی تخصیص درون‌سالی این گونه است که مثلاً در ۶ ماه اول بین استان‌های سردسیر توزیع شود البته قانون اجازه نمی‌دهد به یک استان بدهید و به یکی اعتبار ندهید بلکه از پول نزد خزانه به یک استان تخصیص بیشتری برای اجرای پروژه در فصل مناسب داده میشود که در طول همان سال هم می‌تواند این بودجه‌ها را تسویه کند با این کار پروژه‌ها به موقع اجرا میشود بنابراین اگر نمایندگان مجلس در لایحه بودجه ۱۴۰۲ تصویب کنند برای اولین‌بار تخصیص درون‌سالی برای پروژه‌های عمرانی در کشور اجرا میشود.
* احکام دائمی از بودجه سالانه حذف میشود
نقطه قوت دیگر بودجه این است که برخی از احکام در بودجه هستند که ماهیت بودجهای ندارند چون بازه زمانی آن فراتر از بودجه یک سال است و باید به قوانین خاص خود منتقل شود و پالایش شود. برخی احکام مانند سازمان اداری و استخدامی که باید اموال را به سامانه سادا ببرد و ثبت کند این مربوط به قانون مقررات دولت است و نه ارتباطی به بودجه دارد یا مثلاً وزارت بهداشت انظام ارجاع را چگونه انجام دهد و این وظیفه ذاتی دستگاه است که نباید در قانون بودجه بیاید. امسال سازمان برنامه در ذیل تبصره‌ها قوانینی که ماهیت فراتر از یک سال و ماهیت غیر بودجهای دارند را جدا کرده و در ۱۳ تبصره از کل ۲۰ تبصره بودجه این موارد را جدا کرده است. این کار حتی برای دستگاه نظارتی هم راحت‌تر است و می‌تواند روی بودجه نظارت کند، نه اینکه دستورالعملی که ذاتاً ماهیت بودجهای ندارد. اگر بخواهد آن را تطابق دهد فرایند نظارت طولانی میشود. ایراد دیگری که وجود دارد وقتی یک دستگاه می‌داند طی ۴ یا ۵ سال یک الزام برای دستگاه اجرایی وجود دارد به آن تمکین نمی‌کند و هر سال آن الزام را تمدید می‌کند. مثلاً بند «د» در مورد ایثارگران دولت سه سال آن را تمدید کرد اما اگر دستگاه اجرایی بداند که باید در همان سال انجام دهد و تمدید نمی‌شود بلافاصله آن را انجام می‌دهد.
فارس: مواردی در لایحه بودجه وجود دارد که مثلاً می‌گوید دولت می‌تواند این کار را انجام دهد در حالیکه انجام نمی‌دهد.
بودجه خیلی شفاف شده است. برخی احکام در سالهای قبل بود که الزام‌آور نبود و با عباراتی مانند اینکه دستگاههای اجرایی می‌تواند نسبت به این موضوع اقدام کند بنابراین دستگاه اجرایی سراغ این بخش از فعالیت نمی‌رفت و چون بودجه صددرصد محقق نمی‌شد بودجه را با هزینه اجتناب‌ناپذیر همراه می‌کرد. الان اکثر مواردی که باقی مانده عبارت الزام آور است که دستگاه اجرایی مکلف است این کار را بکند یا با این ممنابع و این درصد تخصیص آن کار را انجام دهد. البته در برخی موارد اجزایی از بودجه است که به مدیران اختیار داده شده که اگر امکانات فراهم شد از آن امکانات استفاده کنند. مثلاً دارایی بفروشد و از محل دارایی آن طرح‌های عمرانی را تمام کند یا اگر دستگاه قابلیت صادرات نفت دارد با موافقت وزارت نفت بتواند نفت خام بگیرد و بدهی خود به پیمانکاران را پرداخت کند.
* پرداخت مطالبات پیمانکاران باعث پیشرفت طرح‌ها میشود
دولت در تمام حوزه‌ها بدهی دارد برای برخی از دستگاههای اجرایی بنابه ضرورتی که وجود دارد پیمانکارانی در پروژه‌ها وجود دارند. البته برخی پیمانکاران پیشرفت پروژه را انجام دادند، در حالیکه منابع را از دولت نگرفتند اگر دولت تخصیص بیشتری بدهد و مطالبات پیمانکاران را بپردازد پیمانکار هم می‌تواند پروژه‌های بیشتری اجرا کند. سازمان برنامه در این زمینه هدف‌‌گذاری می‌کند. ۳۲۷ هزار میلیارد تومان برای اتمام طرح‌های نیمه‌تمام در سال آینده اختصاص می‌یابد. بخشی از این رقم صرف پرداخت مطالبات پیمانکار میشود که قبلاً کار را انجام داده و وقتی منابع پیمانکار تجهیز شود می‌تواند کار را جلو ببرد و این به نفع پروژه عمرانی کشور است.